De oorlog is in zekere zin de redding geweest voor de schlemielige sigarenzaakuitbater Osewoudt. Op een dag vraagt een duistere klant om zijn heldhaftige medewerking. Osewoudt neemt het aanbod met beide handen aan en vindt onvermoede krachten in zichzelf, maar twijfelt vaak weer over zijn eigen kunnen.

Hein van der Heijden zwalkt de hele voorstelling door tussen Osewoudt als loser en zijn rol als vermetele verzetsstrijder. Hij doet dat soms erg goed. Op veel momenten weet je als toeschouwer niet meer of je naar de slome sigarenverkoper of naar de stoere held kijkt. Maar het is niet genoeg om de voorstelling lang te blijven boeien.

Uitgangspunt van het toneelstuk naar de roman van W.F. Hermans is de ondervraging van Osewoudt in bevrijd Nederland. Is hij werkelijk een goede vaderlander of heeft hij zich voor het karretje van de vijand laten spannen? De gesprekken tussen de ondervrager, een rol van Victor Löw, en de loser/held of oorlogsmisdadiger brengen niet het beoogde knallende vuurwerk. Vooral als blijkt dat ook de ondervrager het allemaal niet meer op een rijtje heeft, verzandt de vraag naar wat er echt gebeurd is. Het blijft toch vooral veel tekst en te weinig ondervraging op het scherpst van de snede. Het zijden draadje waaraan het zwaard van Damokles hangt had wel wat dunner mogen zijn. De theatrale flashbacks en de bijrollen brengen meer lucht. De scènes tussen Osewoudt met zijn vrouw, zijn oom of zijn nieuwe geliefde lichten de zware-tekst-discussies wat op. Vooral Michiel Sluysmans in zijn rol van omhooggevallen NSB’er brengt wat nodige vaart in de voorstelling.

Het decor is helemaal grijs. Met af en toe een uitgekiende belichting. Dat lijkt een statement. Grijs verleden is de titel van een studie van Chris van der Heijden over Nederland en de Tweede Wereldoorlog. En wat blijkt: de meerderheid van de bevolking modderde maar wat aan in het wijde land tussen goed en fout. Osewoudt, maar ook zijn ondervrager, willen niet doormodderen. Zij willen goed óf fout. Zij willen rechtvaardigheid. Een grijs gebied tussen hen is er niet. Terwijl de wereld om hen heen dat wel is.

Foto: Ben van Duin