In het strooibiljet waarop de toneelspelers worden voorgesteld, staan twee zinnen die niet alleen het ‘programma’ van Nieuw West samenvatten, maar misschien ook wel de avond van De avond: ‘Geworteld in de twintigste-eeuwse-avantgardementaliteit heeft Nieuw West een eigen, frivole en grillige stijl ontwikkeld. (…) De voorstellingen gaan over verwarring en onzekerheid, over het verlangen naar harmonie en ongeschondenheid in een wereld die chaotisch en onkenbaar is.’

Om meteen elk denkbaar misverstand op te ruimen: De avond (English spoken) gaat niet over Reve. Diens beroemde boek komt middenin de voorstelling even voorbij in de tekst van twee van de vier jongens. Gezeten op museale knalpotbrommertjes zegt de een dat hij bij het boek in slaap viel, terwijl het boek voor de ander zijn leven veranderde. Zo gaat dat bij kunst, giechelt de hier uitgedeelde knipoog.

De avond is een doorgecomponeerd episch gedicht in vijf zangen, met een aan de Rolling Stones ontleende proloog (‘I see a red door and I want it painted black’) en een euforische epiloog. Op het sobere podium met zes verticaal opgehangen neonbuisjes (geel en oranje, uitroeptekens zonder puntje) staan vier performers, evenveel microfoons, een bank en een platenspeler. Tot zover de feiten. De rest is onversneden en hallucinerende toneelpoëzie en theatermagie.

Aangezien je bij Rob de Graaf (schrijver) en Marien Jongewaard (concept en regie) met het schoffelen naar betekenislagen sowieso aan het verkeerde adres bent, lijkt hier het devies: verstand op nul, antennes, voelsprieten en zintuigen op standje tweehonderd en karren maar met die verbeeldingskracht. De avond zou over het pijnlijk afscheid van de jongensjeugd kunnen gaan. Mick Jagger was 23 toen hij ‘Painted black’ schreef, de gemiddelde leeftijd van de spelers schommelt rond de 26; áls dit epische gedicht een tijd-van-handeling heeft dan is dat onmiskenbaar 1981, toen de oprichters van Nieuw West allebei eind twintig waren.

In de eerste zang komt de jonge, arrogante Oidipous aan het woord, de man die niets zag en daarna alles en die zichzelf daarna blindeerde: ‘Leven betekent verraden, handelen betekent negeren, leven betekent vernietigen, zo’n beetje alles doen betekent alles fout doen.’ In de tweede zang stappen we de tegelijkertijd angstige en verwachtingsvolle zomer van 1981 binnen – geen werk, neutronenbom & kruisraketten, de wetenschappelijke diagnose van aids, kortom: een klotetijd.

De volgende drie zangen worden getekend door als koortsgrafieken heen en weer schietende gemoedstoestanden als reactie op die klotetijd: het afscheid van het huis van de ouders (een prachtige stille solo van Xander van Vledder), stoer en sterk en dansend de nacht in, en tot slot het zelfportret van de kunstenaar als ex-puber en jonge jongen (‘life is a void – he fills it with his stories’). Dan volgt de zinderende finale, een geraffineerd uitgevoerde koorzang over waar het heen kan gaan met deze jongens. Met als intermezzo een poëtische polaroid van hoopvol avant-garde theater uit … 1981 – Squat Theatre en hun voorstelling Mr. Dead and Mrs. Free, over de hamvraag: wat betekent deze drempel, waar staat-ie voor? Langzame dood of eindeloze vrijheid?

Mocht het u lukken de interventies van de naar eenduidige betekenissen en logische verhaallijnen zoekende rede te minimaliseren of uit te schakelen, dan biedt De avond een geweldige reis door tijd en fantasie. Op basis van een grootse tekst en gebracht door vier op de toppen van hun kunnen taalmuziek makende toneelspelers: Jurriën Remkes, Job Römer, Xander van Vledder en Ruben Brinkman.

Foto: Sofie Knijff

[sterren toegekend door de redactie]